ALTAY DİLİ ÇUVAŞÇA

Doç. Dr. Haluk BERKMEN

Yapılan araştırmalara göre Çuvaşça’nın eski bir Altay dili olduğu ve Türkçe’ye çok yakın olduğu saptanmıştır. Karadeniz’in kuzeyinden batıya doğru göç eden tüm boyların dillerini Çuvaşça etkilemiştir. Özellikle Hunlar, Avarlar, diğer Macar boyları ve hatta günümüzde Alman dediğimiz Baltık boyları, Finliler ve Vikingler dahi bu dilin etkisinde kalmışlardır. Bulgarların eskiden konuştuğu dil de Çuvaşça’dır.

Günümüzde Rusya federasyonu içinde iç işlerinde bağımsız Çuvaşistan bulunmaktadır. Coğrafi bölge olarak Volga (Etil) deresinin doğu yakasıdır. Bugün konuşulan Çuvaşça, birçok Altayca sözcük içerdiği gibi Ön-Türkçe olarak adlandırdığımız Türkçe'yi de yansıtır. Eski sözcüklerin ne olduklarını anlamak bakımından Çuvaşça önemli bir kaynaktır.
Herhangi bir dilin özünü incelemek istersek atasözlerini incelememiz gerekir. Zira atasözleri çok eski dönemlerden bu yana değişmeden aktarılmış olduklarından hem şekil hem de öz bakımından saftırlar. Atasözlerinde modern alıntı sözcükler yoktur. Atasözleri dünyaya bakışı ve değer yargılarını yansıttıklarından o dili kullanan insanların felsefesini yansıtır. Çuvaşça Ata Sözlerine bir göz atmakta yarar vardır.

Altay Türk'ü bir kadın

Amişne pıh ta hırne ıl.

(Anasına bak da kızını al)

Altay Türkçe'sinde AMA /anne/ demekti.

Bugün dahi ANA sözü kullanılır.

Batı dillerindeki /mama/ sözü ama sözünden türemiştir. /Annesine/ demek istersek /amasına/ dememiz gerekir.

Amişne şekli de /anasına/ demektir.

İkinci sözcükte /bak/, pıh olmuştur.

Burada B => P dönüşümü olmuştur.

A sesi de /ı/ sesine dönüşmüştür.

Kız sözünün hır oluşu Türkçe’deki Z lerin Çuvaşça'da R haline dönüşmelerinden dolayıdır.

Türkçe'deki birçok sözcükte görülen Z sesi Çuvaşça'da R ye dönüşmüş olduğundan birine Z Türkçe'si, diğerine R Türkçe'si denir.

Ayrıca, K sesi de H olmuştur. İçerik olarak kavram aynıdır.

Bugün bile Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al, deriz.

Bir diğer örnek:
Atil hirne şitmesir, atta hıvsa şikles mar.

(Etil kıyısına gitmeden çizme çıkarılmaz)

Bugün dahi söylediğimiz dereyi görmeden paçaları sıvama, Atasözünden başkası değildir bu. Ancak çok önemli ipuçları içermektedir.

Atil, Etil deresi olup bugünkü Volgadır. Yani Çuvaşların öz yurdunun deresidir.

Bir Hun olan Atilla’nın adı /Etilli/ demek olup, Hunların Çuvaş Türkü oldukları anlaşılmaktadır.

Çuvaşça'da HIR kız olduğu gibi HİR de kıyı olmaktadır.

Acaba bu iki sözcük arasında içerik olarak bir ilişki var mıdır? Düşünmeye değer.

/Atta hıvsa/nın (çizme) oluşu dikkate değer bir yaklaşımdır.

Burada ‘çizme’ ile /atı kavra/ kavra = hıvsa olabilir gibime geliyor.

Şikles-mar sözü açıkça /çıkarılmaz/ ile ilişkilidir.

Son harfteki Z ile R dönüşümünden yukarda söz ettim.

Çuvaş dilinde hem S hem de Ç için Ş sesinin tercih edildiği görülüyor.

İşte size dilimizde olmayan çok önemli bir Atasözü.

Vatti şuk, latti şuk.

(Yaşlı yok, düzen yok)

Eski Türk kültüründe yaşlılara ne derece önem verildiğinin göstergesidir bu.

Vatti, sözünün /yaşlı, bilge/ demek olduğu kanısındayım. Vatti ile latti sözlerindeki ses uyumu, Türklerin ses uyumuna ve şiire olan eğilimlerini göstermektedir.

Bizim /Sona kalan dona kalır/ atasözümüzde bu türden bir tekrar simetrisi bulunur.

Çuvaş dilinde aynen bu anlamda bir Atasözü bulunmaktadır.

Varana kaysan varanalat

(Sona kalırsan yaralanırsın)

/Varana kaysan/ birlikte incelenmeleri gereken iki sözcüktür.

Kaysan, aslında /kalırsan/ şeklidir.

Varana kalsan = Varmaya (ulaşmaya) geri kalırsan = varamazsan sona kalırsan, şekilleri birbirlerine eşdeğerdirler.

Macarca’da VAR /kale/ demektir.

Güvenli yer, surlarla çevrili kale, aynı zamanda varılan yer olduğundan Varmak = barmak = Barınak ile kale eşdeğer tutulmuştur.

Almanca’da ware (eşya, nesne, maddi olarak var olan) demektir.

İngilizce'de stoneware (taş eşya), earthware (toprak eşya) ve hardware (alet edevat) demek olup hepsinde Türkçe kökenli /var olan/ kavramı bulunur.

Almanca’da /war/ fiili (eylem sözcüğü) /var olmak, canlıların varlığı/ demektir.

Keza İngilizce’de was ve were (to be, olmak fiilinin geçmiş zamanı) sözcükleri de /varlık/ kavramından türerler.

BUĞU VE BUHAR SÖZCÜKLERİ

Doç. Dr. Haluk BERKMEN

Bir önceki Ön-Türk Harflerinin Kökeni adlı 28 sayılı yazımda Vikinglerin orta Asya kökenli bir halk olduğu ve yazılarının Orhon yazı tarzına çok benzediğinden söz ettim. Şimdi onların Karadeniz kıyısındaki SAKA = AS ve OK boyları ile yakın akraba olduklarını kanıtlayacağım. Aşağıdaki şekilde Kırımda bulunmuş yazılı bir taş kabartma görülüyor

(Kaynak: Doğu Avrupa'daki Göktürk (Runik) İşaretli Yazılar, Yazan İsmail Doğan, Ankara 2002, sayfa 46).

Üstteki damga açıkça Tengri damgası olup aynı zamanda Odin haçı olarak da bilinir.

(Bkz. Gök Tengri-Odin aldı 11 sayılı yazım ve resim)

Kırım'da bulunmuş kabartmalı taş

Resmin sağında yazıyı Orhon ve Viking harfleri yardımıyla okuyorum. Sağdan sola doğru K2 (ince sesli bir K hecesi), İkinci harf Viking R harfi olup aynısını Orhon abecesinde bulamıyoruz. Ama Ön-Türk damgası olduğunu gösterdim. (Bkz. 15 sayılı yazım ve resimdeki kadim Anadolu kültürü olan Ön-Türk kökenli Etrüsk-Likya yazısındaki R harfi)

Üçüncü harf hem Ö hem de Ü olarak okunabilir. Son harf ise M harfi olup yukarıdaki resimdeki şeklin aynısıdır. Harfleri sağdan sola doğru yazarken bazen harflerin yansımış simetrik görüntüleri da kullanılırdı. Zaten en sağ harfin altındaki küçük işaret okunuşun başlama noktasını belirtiyor. Böylece ortaya çıkan söz KÖRÜM => KIRIM olup asıl kökü OK-OR-UM, yani OK halkına ait geniş bölge demek oluyor. Çünkü OR kök sözcüğünü Orta, Ordu gibi sözlerde buluyoruz ve anlamı da /geniş, büyük/ kavramlarını içerir. Ayrıca Karadeniz'in kuzeyindeki Ukrayna ülke adı OK-OR-ÖYÜ => UKRANYA şeklinde değişime uğramıştır. Yukarıdaki anlamı tekrar buluyoruz. Zira OK-OR-ÖYÜ /OK halkının büyük bölgesi/ demektir.
Tüm bu görüntülü belgeler ve yazı benzerliği Vikinglerin Asya kökenli bir halk olduğu ve dillerinin de Ön-Türkçeden dönüşmüş olduğu görüşünü kanıtlar durumdadır. Ön-Türk kültüründe yükselme ve yücelme kavramları çeşitli şekillerde ifade bulmuştur. Bir önceki yazımda sözünü ettiğim UB / BU damgasına geri dönmek istiyorum.

Bu kök sözcüğünden BUĞU ve BUHAR sözleri türemiştir. Her iki sözcük kaynayan sudan yükselen dumanla ilgilidir. Güneşi kutsal sayan Ön-Türk kültürü güneşe doğru yükselmeye özel önem vermiş, onu başarabilen hayvanları kutsal saymıştır. Boynuzlu hayvanları kutsal saymaları sadece maddi güç ve yeteneklerinden dolayı değil, boynuzun kendi başına bir yükseliş simgesi olmasından dolayıdır. Buğu ve buhar sözcüklerindeki BU kök sözcüğü bu yükseliş ile ilişkilidir. Tüm yöneticilerde görülen boynuzlu başlıklar, veya altın elbiseli adamdaki sivri külah aynı imgenin simgeleridirler. Altın elbiseli adamdan Issık Kurganı ve Kutsal Hayvanlar adlı 26 sayılı yazımda söz ettim. Kurganda gümüşten bir kâse ve bu kâseye kazınmış 26 işaretten oluşan bir yazı bulunmuştur.

Gümüş Kasedeki Yazı

Resimde görülen yazının okunuşu hakkında halen bile bir fikir birliği oluşmuş değildir. Batılı dilciler bu yazının Yunanca (veya o türden bir dil) olmasını isterler, çünkü onların inancına göre Sakalar Hind-Avrupa halkı olup konuştukları dil de Hind-Avrupa dili olmalıdır. Sonradan Yunan tarihçisi Herodot bu gurubu Skuz olarak adlandırmıştı. Harflerin sessiz olmalarından dolayı SKZ harfleri aslında AS-OK-UZ kök sözcüklerinin birleşimi olup SKUZ olarak okunmuştur. Gümüş kap üzerindeki yazıyı yukarıdaki resimde görüyoruz.

Bu yazıyı Kazım Mirşan şöyle okumuştur:

Ögün an onuyu öcü ok, ub-oz uç esitiz oz-ötü onuy oy ekiç ekil alız at

Anlamı da şudur: Asaletini (yüksekliğini) andığım (kişi) boynuzlaşmış bir OK’tur.

Uçarak yükselen onu (ruhunu) öteki dünyaya içeri alınız (kabul ediniz) atalar.

Burada ÖG (yüksek), Ögün (yükseklik, asalet) olmaktadır. Bugün dahi kullanmakta olduğumuz /öğünmek/ sözü /kendini yükseltmek, methetmek/ anlamını taşır.

UB-OZ ise /boynuz/ sözünün eski şeklidir. Yukarıda sözünü ettiğim UB / BU damgasının diğer okunuşu kullanılırsa BU-OZ = Boynuz olur.

Fakat diğer bir anlamı da /Buhar olup göğe doğru yükselerek özleşen/ demektir.

ÖCÜ-OK = Güçlü OK demektir. Bugün bile ÖCÜ sözü korkulması gereken güçlü bir varlığı akla getiriyor.

UÇ-ESİTİZ (Uçan, uçarak) yükselen şeklinde yorumlanıyor. Benim görüşüm bu sözcüğün farklı bir anlam içerdiğidir.

UÇ kök sözcüğü aynı zamanda /lider, yönetici/ demek olduğuna göre

UÇ-ESİTİZ = Lider yapınız demektir.

Çünkü ESİTİZ = EDİNİZ şekline dönüşmüştür.

OZ-ÖTÜ (yüksek ruhların ülkesi, öteki dünya) dır. Ozlaşmak, aynı zamanda Özleşmek demektir. Yani öze dönüp Gök tengri ile birleşmek anlamını içerir.

EKİÇ-EKİL ise (EKlemek ve İÇeri alarak İLetmek) kavramlarını ifade eder.

ALIZ bugün dahi kullandığımız /alınız/ sözüdür.

Sondaki AT ise kanımca Atalar demektir.

Yani yazıt atalara hitaben yazılmıştır.

Bence bu okunuş oldukça akla yakın gelmektedir ve Ön-Türkçe hakkında iyi bir fikir vermektedir.
Şu halde ufak bir değişiklikle benim yorumum şöyle olmaktadır:

Güçlü bir OK yöneticisi olan bu kişi buharlaşarak özüne doğru yükselmektedir.

Onu içeri alarak yönetici (lider) yapınız atalar.

TUR VE OK BOYLARININ ADLARI

Doç. Dr. Haluk BERKMEN

Tüm Akdeniz'e çepeçevre yerleşmiş olan Tur ve OK boyları adlarını türlü şekillerde bizlere miras bırakmışlardır. Ama, ne yazık ki bu adları doğru çözümleyip gerçek tarihi ortaya koyacak ne araştırıcı dilcimiz, ne tarihçimiz, ne de kazı bilimcimiz (arkeologumuz) vardır. Örneklere devam edeyim:

OCEANOS: Günümüz Türkçe'sinde dahi Okyanus olarak bilinen bu söz OK-YANI sözlerinin bitişmesinden türemiştir. Atlantik okyanusuna kadar yerleşmiş olan OK boyları büyük su birikintisine /Okyanı/ demişler, zamanla Yunanca bu söz OK-YAN-OS olmuştur. Zira Yunanca /ı/ (noktasız i) bulunmadığından belirleme takısı –OS şekline dönüşmüştür.

OCCİDENT: Latince ve ondan türeyen dillerde /batı/ anlamına gelen bu sözcük /batan OK/ demektir. Batan güneşin batıdan battığına da işarettir. Fakat asıl anlamı batan, veya yok edilen OK kültürüne atıf bir sözcüktür. (Bkz. Issık Kurganı ve Kutsal Hayvanlar adlı 26 sayılı yazım)

MİNOS: Kadim Minos uygarlığının adı olan MİN-OS sözü MEN–OSK , yani /Ben-OK/ sözünden oluşuyor.
(Bkz. Sümer Dili adlı 16 sayılı yazım)
Bu sözün daha da eski şekli MU kök sözcüğüdür. Kayıp MU medeniyetinin en önemli kolu Girit adasındaki Minos kültürüdür.

CRETA: Bugün Girit olarak bilinen adanın asıl adı CRT sessiz harfleriyle yazılan ve KRT olarak okunan kök sözcük idi. Bu adın anlam OKART = Oklaştır demekti. Zira –ART takısı /oluştur/ anlamını taşır. Örnekler: Yoğurt, Kanırt, Oturt...vs. Miken medeniyeti ise KRT kök sözcüğünü KReTa => Creta olarak okumuşlardır.

KNOSSOS: Giritteki Minos kültürünün başşehri Knossos idi. Bu sözün aslı OK-ON => KNOS bu sözden de belirtgeç takısı alarak KNOSSOS olmuştur. OK-ON ise /Evrensel OK/ demektir. Ön-Türkçe ON kök sözcüğü evren demek olduğunu söylemiştim. (Bkz.Akhenaton-Khan-Aton adlı 18 sayılı yazım)

UGARİT: Doğu Akdeniz kıyılarında, bugünkü Filistin bölgesinde, kadim Finike kültürünün başşehri idi. Bugün ancak kalıntıları bulunmaktadır. Ancak bu şehirde önemli bir yazı türü bulunmuş ve bu yazının Finike abecesinin atası olduğu saptanmıştır. Bu isim KRT sessiz harfleriyle yazılıyordu ve aslı OKART idi. Yani, aynen Girit adında olduğu gibi K => G dönüşümü olmuş ve OKART => UGART => UGARİT olmuştur.

TUAREG: Bu kavim adı kuzey Afrikanın yerli halkı diye bilinir. Oysa ki onlar da Asya kökenli olup oraya göç etmişlerdir. Bu isim aslında TUR-ve-OK => TUREOK => TUAREG şeklinde dönüşmüştür. Bu halkın bir de kendine has abecesi vardır. Yazının Orhon abecesine büyük benzerlikler gösterdiği kesindir. Tuareg dili ile Bask dili arasında büyük benzerlikler bulunmuştur.

ETRÜSK: Bu söz hakkında daha önce bilgi verdim ve TUR-ve-OK olduğunu söyledim.
(Bkz. Maya Dili-Ön Türkçe-Japonca adlı 5 sayılı yazım)
Ancak OSK diye bilinen OK kültürünün de kendine has bir abecesi vardı.










OSK yazısından bir örnek
Bu yazının bir örneğini resimde görüyoruz.
Yazıda göze çarpan özellik sözcüklerin iki nokta üst-üste ile ayrılmaları. Bu özellik Orhon abecesinde de bulunmaktadır.

Daha ilginç yanı OSK heykeli veya daha doğru ifadesi ile, OSK kabartması elinde bir tolu (su kabı) tutan insan görüntüsüdür.












Resimde bu kabartma görülüyor.

OSK kabartması Tolu geleneğinin Ön-Türk geleneği olduğundan söz ettim ve birçok örnek resim gösterdim. Yandaki resimde Akhenaton-Khan-Aton adlı 18 sayılı yazımda incelenmişti.

BARSELONA: İspanyanın Akdeniz kıyısındaki bu şehrin adı BARSIN-ONA sözlerinin bitişmesi sonucu ortaya çıkmıştır. SIN takısı Ön-Türkçe olup SEL haline dönüşmüştür. Barsın = Varsın (oluşsun) anlamını taşır. Barmak = Varmak (ulaşmak) olduğu gibi. ON ise /evren/ demek olduğundan Barsın-Ona = Barselona adı /Evrenin ucuna ulaşsın/ demek olup kendi göçlerine kinayedir.

CATALUNYA: Barselona şehrinin başşehir olduğu bölgenin adıdır. Bunun da aslı OK-ATA-ON-ÖYÜ olup, konuşulan dil İspanyolcadan farklı Katalan = OK-ATA-ON dilidir. Yani evrensel OK ataların dili olmaktadır. ÖYÜ sözünün -YA takısına dönüştüğünü gördük.Şu halde Catalunya /OK ataların bölgesi/ demek olmaktadır.

TARASCON: Fransanın güneyindeki bu küçük kasaba 2,000 yıllık bir tarihe sahiptir. Nakledilen inanca göre bu kasabada yaşayan TARASK adlı bir korkunç canavar !!! varmış. Buraya gelen bir rahibe bu canavarı uysallaştırmış. Öyle anlaşılıyor ki Tarasak adlı canavar TUR-OSK dan başkası değil ve kasaba ona ait olduğundan adı da TUR-OSK-UN = TARASCON olmuş.
Günümüz Türkçe'sinde halen yüksekte olan, fazla olan, arttıran, güçlü olan anlamlarını içeren OK kök sözcüğü ile ilişkili birçok sözcük yaşamaya devam etmektedirler.
Bunlara birkaç örnek sunayım:
OĞLAN <= Oklan (yüksel ve boy at, büyü), ÖĞLEN <= Yüksel (Güneşin en yüksek olduğu zaman), OĞUZ <= OK-uz (Biz, yüksekte duranlar), ÖĞMEK => Övmek (yüceltmek, yükseltmek), ÖĞE (yaşlı, büyük kişi), ÖĞÜT = Nasihat (büyük söz söylemek, vaaz vermek), ÖĞÜT = buğday (buğdayı ezerek çoğalt, arttır), ÖK (orta yaşı bulmuş, büyümüş at), ÖKİL (çok, fazla), ÖKSE (yığmak, biriktirmek), ÖKSÜZ (büyük kimsesi, annesi olmayan), ÖKÜL (yığılmak, toplanmak, artmak), ÖKÜN (para ve mal yığını).

KAYA RESİMLERİ

Doç. Dr. Haluk BERKMEN

Bu ay satışa çıkmış olan ATLAS dergisinde Servet Somuncuoğlu’nun Sibirya’nın Bilinçaltı başlıklı yazısı şöyle başlıyor: (Atlas dergisi , sayı 178, sayfa 95)

“Evrenle, kendileri ve çevreleriyle ilişkilerini betimleyip taşlara kazıdılar.”

Asya’nın yüksek kayalık bölgelerinden dünyanın dört bir yanına yayılarak uzanan ortak bir kültürün izleridir bu kaya resimleri. Yazı öncesi simgesel bir iletişim şekli, “biz buraya geldik ve buraları kendimize yurt edindik” mesajını veren soyut bir seslenişin izleridir o damgalar. Dağ keçisi gibi çevik ve hızlı, geyik gibi güzel ve alımlı, at gibi güçlü ve dost olduklarını daha başka nasıl anlatabilirlerdi ki, bu insanlar? Amaçları yok etmek, parçalamak ve işgal etmek olsaydı kendilerine etobur hayvanları simge olarak seçebilirlerdi. Ama, her gittikleri bölgelerde otobur hayvanları seçmiş ve onları kutsallaştırmış olduklarını görüyoruz. (Bkz. 25 sayılı Ön-Türklerin Kutsal Hayvanları ve 26 sayılı Issık Kurganı ve Kutsal Hayvanlar başlıklı yazılarım)

Üstteki resimde solda Pueblo kızılderili yerleşim bölgesi olan Chaco Canyon kayaüstü resimleri görülüyor. (Kaynak: Geister, Götter und Symbole, Felix R. Paturi, Frederking & Thaler yayınevi, sayfa 121) Ortadaki kayaüstü resmi Asya Altay bölgesindeki Katun nehri kıyısındaki Kalbaktaş bölgesindendir. (Kaynak: Atlas dergisi, Ocak 2008, sayfa 104) Sağdaki kayaüstü resmi ise 2850 metre denizden yüksekliği olan Kâhn-ı Melikân bölgesinde bulunmuştur. (Kaynak: Anadolu’da Kayaüstü resimleri. Ersin Alok, 1988, İstanbul, sayfa 40)

Pueblo kızılderili kayaüstü resminde ayrıca bir güneşle bütünleşmiş olan insan figürü Orta Asya kökenli güneş kültüne olan ilişkiyi açıkça ifade ediyor. Alttaki resimlerden Kırgızistan’daki Saymalıtaş platosunda kaya üstüne kazınmış olan “güneş tengri” betimlemesi ile sağdaki kuzey İtalya’nın Valcomanica bölgesinde bulunan kayaüstü resmi arasındaki çarpıcı benzerlik basit bir tesadüf olabilir mi? (soldaki resmin kaynağı: Atlas dergisi, Ocak 2008, sayfa 109 ve sağdaki resmin kaynağı Geister, Götter und Symbole, sayfa 107)

AND-İÇME KADEHLERİ

Doç. Dr. Haluk BERKMEN

http://www.astroset.com/bireysel_gelisim/kadim/k68.htm

İslamiyetten önce tüm Türk toplumlarında and-içme törenleri önemli yer tutardı. Bahaeddin Ögel, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları adlı eserinde (Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı yayını, İstanbul 2001) şu ifadeleri kullanmaktadır (sayfa 292):

"Yüeçi kralının başı altınlatılıp and kadehi yapıldı. Büyük devlet akit ve andları bu kadehle yapıldı. Göktürk devleti kendisini eski Juan-Juan devletinin mirasçısı olarak gördü. M.Ö.43 yılında Hunlar ile Çin elçileri arasında andlaşmalar “and kadehi” ile yapıldı."

Bu sözlerden anlaşılacağı üzere tüm önemli olaylarda (tahta çıkma veya diğer bir devlet ile yapılan anlaşmalarda) and içilmektedir. Burada dikkat çeken söz and içildiği asla and-söylenmediğidir. Ayrıca bugün kullanmakta olduğumuz “anlaşma” sözünün aslı “andlaşma” olduğu görülüyor. Yani, karşılıklı oturup anlaşma imzalanmıyordu, kadeh kaldırılıp and-içiliyordu. And içilen kadehin adı da “tolu” idi. (Bkz. 18 sayılı Akhenaton-Khan-Aton başlıklı yazım)

Aynı eserin 295 sayfasında ise şu sözler vardır:

“Cengiz hanın küçük oğlu tahta çıkmadan önce, kendi yerine, Toluy’un han olmasını istemişti. Tahta çıkarken kadehi Toluy’un elinden aldı. Orada bulunanların hepsi 9 defa diz çöktüler.”

Moğollarda and kadehi olan “tolu” öylesine önemseniyordu ki Cengiz Han oğullarından birine Toluy adını verdi. B. Ögel, Özbek sarayındaki Kımız (at sütü) içme töresini şu şekilde aktarmaktadır (sayfa 297):

“Padişah, kımız adı ile ünlü olan temiz içkiyi biraz içer ve devletin en ileri gelenine ikram eder. O da kadehin tümünü içer. İçki içme, böylece töre üzere sürer gider. Beyler ile komutanlar tamam olduktan sonra askerlere sıra gelir.”

Yazının henüz pek az kullanıldığı dönemlerde verilen sözün büyük önemi vardı. Bu bakımdan and-içme törenlerinde kullanılan kadeh (tolu) özel olarak yapılır ve Türk toplumlarının çeşitli kutsal hayvanları bu kadehte şekillenirdi. Alttaki resimlerde çeşitli Türk toplumlarının, günümüzde müzelere konmuş olan, and tolularını görüyoruz. Bu kadehlerin boynuz gibi eğri olduklarına dikkatinizi çekerim. Her birinde İslâmiyetten önceki Türk toplumlarında kutsal sayılmış olan geyik, at, vaşak, dağ keçisi ve aslan gibi hayvanlar tolu ile estetik bir şekilde bütünleşmişlerdir. Bu kadehlerin yapımında önceleri içi boş dağ keçisi boynuzu kullanılırken, zamanla altın veya gümüş, bazen de bakır madenleri kullanılmıştır.

Bu tolu kadehlere Yunanca “Rhytos” ve İngilizce “Rhyton” (okunuşu rayton) denmektedir. Fakat İngilizce rayt olarak okunan ve “Rite” olarak yazılan sözcük ise “töre” demektir. Şu halde sözcüğün Rayt-On şeklinde söylenişine bakarsak and içmek için kullanılan tolu kadehinin anlamı “Evrensel Töre” olmaktadır. Bu bağlamda Fransızca “rituel” ve İngilizce “ritual” sözcükleri “töreye bağlı ayin” anlamlarını içerirler. Tüm Asya ve Avrupa’daki kadim kültürlerin and-içme törenlerinde kadim Türk kültürüne ait kutsal hayvanları içeren tolu kadehlerini yüzyıllar, hatta binyıllar boyunca kullanmış olmaları basit bir tesadüf olamaz.