Çölün Gizli Uygarlığı ve Sir Mark Aurel Stein

Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/Aurel_Stein

Sir Mark Aurel Stein

(26 Kasım 1862, Budapeşte, Macaristan-26 Ekim 1943, Kabil, Afganistan), Orta Asya'da, özellikle de Çin Türkistanı'ndaki yolculuk ve araştırmalarıyla bölgenin tarihteki stratejik rolünü ortaya çıkaran Macar asıllı İngiliz arkeolog ve coğrafyacı.
Hindistan'ın Pencap eyaletindeki Lahor'da bulunan Oriental College'ın (bugün Pakistan'da) müdürüyken (1888-99) 1892'de, Keşmirli Brahman Kalhana'nın 12. yüzyılda yazdığı manzum Hindistan tarihi Racatarangini'yi Sanskrit dilinde yayımladı. Bunu 1900'de, yapıtın İngilizce çevirisi olan A Chronicle of the Kings of Kasmir (Keşmir Krallarının Bir Vakayinamesi) yayımlanması izledi.
Stein aynı yıl, Çin'in en batısından Hotan'a kadarki ilk Orta Asya keşif gezisini gerçekleştirdi. Bu ve bundan sonraki üç gezisi (1906-08, 1913-16 ve 1930) sırasında Çin'i Batı'ya bağlayan eski kervan yollarını izleyerek, az bilinen Bölgelerle ilgili değerli coğrafi gözlemlerde bulundu. Bu gezilerinde Neolitik Çağdan kalma taş aletlerden, 8. yüzyıl mezar buluntularına ve dokumalarına kadar çok çeşitli belge ve küçük sanat yapıtı topladı. Dunhuang yakınlarında, içinde olağanüstü bir resim ve yazma koleksiyonu bulunan ve 11. yüzyıldan beri kapalı duran Bin Buda Mağarası'nı (Qian-fo-dong ya da Mogaoku) keşfetti. Stein'in bulduğu yapıtların büyük bölümü Yeni Delhi'deki Asya Eski Yapıtlar Müzesi'nde sergilenir. Stein bu dönemde yürüttüğü çalışmaların sonuçlarını Ancient Khotan (1907, 2 cilt; Eski Hotan), Serindia (1921, 5 cilt) ve Innermost Asia (1928, 4 cilt; iç Asya) adlı kitaplarında ele almıştır.
1910-29 arasında Hindistan Arkeolojik Yüzey Araştırmaları projesinin yöneticiliğini yürüten Stein, Hindistan'daki Yunan-Budist kalınılar ve Büyük İskender'in doğu seferlerinden kalan izlerle de ilgilendi. 1926'da İndus Nehri yakınlarındaki Pir Saray'da, Büyük İskender'in gerçekleştirdiği Aornos Kuşatması'nın yerini saptadı.
Sonraki araştırmalarıyla İskender'in Asya'daki harekatlarıyla ilgili bilgilerin daha da kesinleşmesini sağladı. Mezopotamya ve İndus uygarlıkları arasındaki ilişkileri aydınlatmaya yönelik çalışmaları sırasında İran ve Belucistan'da birçok höyük ortaya çıakardı. Ayrıca Irak'taki Roma kalıntılarının havadan fotoğraflanmasına yönelik bir çalışma yürüttü. Uzun zamandır gerçekleştirmeyi istediği Afganistan'daki keşif gezisine başlayamadan öldü. 1904'te İngiliz vatandaşlığına geçen Stein'a 1912'de SİR unvanı verilmişti.